Ver van uw bed-show
of toch niet?
De zorgvolmacht kan u
gemoedsrust bieden.
Voor de ene is het een ‘ver van zijn bed-show’, de andere denkt er liever nog niet aan. Het ogenblik waarop men zelf geen beslissingen meer kan nemen en niet langer kan instaan voor het beheer van zijn goederen, vaak wanneer het levenseinde nadert.
Rekeningen betalen, aan- en verkopen doen, overeenkomsten sluiten, … maar evengoed een schenking in extremis doen. Allemaal evidente zaken in het dagdagelijkse leven, die echter veel minder evident worden de dag waarop men het zelf niet meer kan, omdat het mentaal of fysiek moeilijk of zelfs onmogelijk is geworden. Als gevolg van het ouder worden, maar evengoed van ziekte of ongeval op eender welke leeftijd.
De zorgvolmacht kan hierbij een oplossing zijn en u gemoedsrust bieden. Via een zorgvolmacht kunt u bepaalde familieleden of vertrouwenspersonen aanduiden, die het beheer van uw goederen regelen wanneer u dat zelf niet meer kunt. U kunt deze personen ook de opdracht geven om beslissingen te nemen inzake uw zorg en uw persoon.
In deze brochure maakt u kennis met de zorgvolmacht, het onontbeerlijke instrument om via een lasthebber te handelen wanneer u zelf onbekwaam bent, met inbegrip van een vermogensplanning in extremis.
Zorgvolmacht
01
Waarom is een zorgvolmacht belangrijk?
U doet er goed aan om te anticiperen op de situatie waarin u wilsonbekwaam zou worden. Er is sprake van wilsonbekwaamheid wanneer u mentaal (bijvoorbeeld door dementie) of fysiek (bijvoorbeeld door ouderdom, ziekte of ongeval) tijdelijk of definitief zelf niet meer in staat bent om uw vermogensrechtelijke belangen waar te nemen.
De wilsonbekwaamheid van een persoon vertaalt zich niet alleen in de (vaak) praktische onmogelijkheid om bepaalde handelingen te stellen, maar ook in de juridische onmogelijkheid om op een geldige manier handelingen te stellen. Het Belgische recht bepaalt immers dat iemand die wilsonbekwaam is, ook geen vermogensrechtelijke handelingen mag stellen.
Bij gebrek aan een vooraf uitgewerkte regeling door middel van een zorgvolmacht, komt men vaak in een geblokkeerde situatie terecht. U moet zich ervan bewust zijn dat, wanneer u wilsonbekwaam zou worden, alle volmachten (bijvoorbeeld een bankvolmacht op uw rekening) vervallen. Vaak zal er dan worden gewerkt met een bewind onder toezicht van de vrederechter. Dat heet ‘gerechtelijke bescherming van een onbekwame’, waarbij binnen een strak keurslijf moet worden gewerkt.
Wat is een zorgvolmacht?
Een zorgvolmacht is een contract of overeenkomst, waarbij u als lastgever volmacht geeft aan één of meerdere personen, uw lasthebber(s), om bepaalde handelingen te stellen. U bepaalt om welke handelingen het precies gaat en u kunt daarbij diverse instructies en richtlijnen opleggen aan uw lasthebber(s). U kunt de bevoegdheden van de lasthebber(s) zeer specifiek, maar ook zeer ruim omschrijven. U bepaalt dus op voorhand, terwijl u nog wilsbekwaam bent, de spelregels voor wanneer u dat niet meer bent. De zorgvolmacht heet dan ook de ‘buitengerechtelijke bescherming van de onbekwame’.
Maar ook als bescherming voor later
Hoe kan een zorgvolmacht u beschermen?
De zorgvolmacht is in de eerste plaats een essentieel element om ervoor te zorgen dat uw zaken ook later worden geregeld. Het is tegelijk een belangrijk instrument dat u bescherming biedt op het ogenblik dat u wilsonbekwaam wordt. Dat is belangrijk, aangezien een gewone volmacht (bijvoorbeeld een bankvolmacht) haar uitwerking verliest bij de wilsonbekwaamheid van een volmachtgever. Een correct opgestelde zorgvolmacht zorgt ervoor dat, ook in geval van wilsonbekwaamheid, uw vermogensrechtelijke belangen beschermd en gevrijwaard blijven, dat alles volgens de instructies en de richtlijnen die u heeft vastgelegd. Het gaat om een buitengerechtelijke bescherming.
Cruciaal voor een effectieve werking van uw zorgvolmacht in geval van wilsonbekwaamheid, is dat deze wordt geregistreerd in het Centraal Register voor Lastgevingsovereenkomsten. Een niet-geregistreerde volmacht zal geen uitwerking hebben wanneer de lastgever wilsonbekwaam wordt.
Wat als u geen zorgvolmacht heeft?
Als u geen zorgvolmacht heeft en wilsonbekwaam wordt, dan kunt u in een geblokkeerde situatie terechtkomen. Vaak zal er dan via tussenkomst van de vrederechter een bewindvoerder worden aangeduid, die uw vermogen zal beheren. Het gaat hier om een gerechtelijke bescherming. Een bewindvoerder moet jaarlijks verantwoording afleggen aan de vrederechter en moet hem voor bepaalde rechtshandelingen een bijzondere machtiging vragen. Dat gaat doorgaans gepaard met allerhande formaliteiten die veel tijd en moeite vergen.
Als geschreven overeenkomst
tussen uzelf en degenen
die u vertrouwt
Hoe moet de zorgvolmacht worden opgemaakt?
Hoewel de zorgvolmacht in sommige gevallen ook in een onderhands document kan worden opgemaakt, gebeurt dat meestal via een notariële akte. Voor bepaalde rechtshandelingen waarvoor een bijzondere volmacht moet worden verleend (bijvoorbeeld met betrekking tot onroerende goederen), is een notariële akte wel verplicht.
De notaris zal dan instaan voor de registratie ervan in het Centraal Register voor Lastgevings-overeenkomsten. Werd uw zorgvolmacht daarentegen in een onderhands document opgemaakt, dan moet u zelf instaan voor de registratie. Dat kan eenvoudig door een voor eensluidend afschrift van uw zorgvolmacht neer te leggen op de griffie van het vredegerecht van uw verblijfplaats.
Wanneer treedt uw zorgvolmacht in werking?
U bepaalt in alle vrijheid wanneer uw zorgvolmacht in werking mag treden, rekening houdend met uw persoonlijke wensen en omstandigheden.
U kunt ervoor kiezen om uw zorgvolmacht in werking te laten treden op het ogenblik dat u wilsonbekwaam bent geworden. Wanneer dat precies is, is een feitenkwestie. Als er meerdere lasthebbers werden aangeduid, doet u er goed aan deze toestand te omschrijven volgens uw persoonlijke inzichten. U kunt ook bepalen dat uw wilsonbekwaamheid moet worden vastgesteld door één of meerdere artsen.
U kunt er ook voor kiezen om uw zorgvolmacht onmiddellijk in werking te laten treden. U kunt daarbij bepalen dat de gehele zorgvolmacht onmiddellijk in werking treedt, of dat slechts bepaalde handelingen onmiddellijk door uw lasthebber kunnen worden gesteld en andere pas op het ogenblik dat u wilsonbekwaam bent. Het voordeel van een onmiddellijke inwerkingtreding is dat uw lasthebber snel kan handelen indien nodig, bijvoorbeeld wanneer u door ongeval of trauma onbekwaam wordt en nog een zeer korte levensverwachting heeft. Wanneer uw lasthebber moet wachten tot één of meerdere artsen uw wilsonbekwaamheid hebben vastgesteld, kan er immers kostbare tijd verloren gaan, zeker in het kader van een vermogensplanning in extremis.
Kunt u nog terugkomen op een zorgvolmacht?
Zolang u wilsbekwaam bent, kunt u uw zorgvolmacht te allen tijde en zonder enige motivering herroepen of wijzigen. Uw zorgvolmacht neemt sowieso een einde wanneer u overlijdt.
De lasthebber als uw gevolmachtigde
Wie kunt u aanstellen als lasthebber?
U bepaalt zelf en in alle vrijheid wie u aanduidt als uw lasthebber. U kunt één of meerdere lasthebbers aanduiden. Dat kan uw echtgenoot, uw partner, uw kind(eren), andere familieleden, een vriend, een zakenrelatie, … zijn. Kortom, u kunt iedereen kiezen die zelf wilsbekwaam is en in wie u vertrouwen heeft.
Wat mag de lasthebber allemaal doen?
U stelt de lasthebber aan als uw gevolmachtigde en bepaalt dus ook wat zijn bevoegdheid is. Enerzijds kunnen de bevoegdheden van de lasthebber erin bestaan om uw vermogen te beheren en de dagdagelijkse vermogensrechtelijke handelingen te stellen. Denk aan rekeningen betalen, inkomsten ontvangen, bepaalde contracten (bijvoorbeeld huurovereenkomsten) sluiten, regelingen treffen, …
Anderzijds kunnen de bevoegdheden erin bestaan om bepaalde zaken te verkopen, aan te kopen of weg te schenken. Hier gaat het dan om daden van beschikking.
Als u meerdere lasthebbers aanstelt, doet u er goed aan om duidelijk te bepalen of en in welke mate de lasthebbers individueel, dan wel gezamenlijk moeten handelen. U kunt er ook voor kiezen om welbepaalde handelingen op te dragen aan een specifieke lasthebber en andere handelingen aan een andere. Of u bepaalt dat uw lasthebbers individueel mogen handelen voor handelingen tot een bepaald bedrag. Voor handelingen die dat bedrag overschrijden, moeten zij dan wel gezamenlijk optreden.
Moet u de lasthebber betalen?
Er bestaat geen (wettelijke) regel dat u een vergoeding verschuldigd zou zijn aan uw lasthebber. Het staat u uiteraard vrij om dat wel te voorzien. Dan doet u er goed aan dat nauwkeurig uit te werken in uw zorgvolmacht, zeker als er meerdere lasthebbers werden aangeduid.
U kunt ook voorzien dat de lasthebber recht heeft op de terugbetaling van de door hem gemaakte kosten bij de uitvoering van zijn opdracht. Denk bijvoorbeeld aan de terugbetaling van zaken die hij heeft voorgeschoten of aan de vergoeding van zijn verplaatsingen.
Wat als uw lasthebber zijn taak niet meer kan of wil uitvoeren?
Om de situatie op te vangen waarin uw lasthebber zijn taak zelf niet meer kan of wil uitvoeren, doet u er goed aan om in uw zorgvolmacht meteen één of meerdere opvolgers aan te duiden. Voor de keuze van uw opvolgende lasthebber(s) geldt dezelfde vrijheid als bij de keuze van uw initiële lasthebber(s).
Is een lasthebber ad hoc of een bijzondere lasthebber nuttig?
Dat is zeer nuttig als er een belangenconflict is tussen de lastgever en de lasthebber.
Indien er bijvoorbeeld nog in extremis aan de kinderen of echtgenoot moet worden geschonken, is het aan te raden dat door een derde onafhankelijke lasthebber ad hoc of bijzondere lasthebber te laten doen. Wat deze in concreto mag doen, moet uiteraard duidelijk en welomschreven uit de zorgvolmacht blijken.
Is er controle door de rechtbank?
In principe is er geen controle door de rechtbank. Een belangrijk kenmerk van de zorgvolmacht is immers dat het een vorm van bescherming is die buiten de rechtbank om wordt georganiseerd. U doet er daarom goed aan om in uw zorgvolmacht zelf een vorm van controle te voorzien. U kunt bijvoorbeeld bepalen dat uw lasthebber op bepaalde momenten rekening en verantwoording moet afleggen, hetzij aan uzelf, hetzij aan een derde. U kunt ook bepalen dat de lasthebber jaarlijks een verslag moet opmaken. Kortom, ook hier bepaalt u onder welke vorm een eventueel controlemechanisme moet bestaan.
Hoewel er in principe geen controle door de rechtbank is, kan uzelf of een andere belanghebbende zich tot de vrederechter wenden in geval van problemen of misbruik bij de uitvoering van de zorgvolmacht. De vrederechter kan dan bepaalde voorwaarden aan de zorgvolmacht koppelen, maar kan deze ook beëindigen en alsnog overgaan tot een gerechtelijke bescherming van bewind. Zeker in familiaal gespannen situaties (bijvoorbeeld tussen een tweede echtgenoot en kinderen uit een eerste huwelijk) wordt best goed gemotiveerd wie lasthebber is en waarom.
Kan de lasthebber een schenking van mijn vermogen doen?
Op basis van uw zorgvolmacht kan uw lasthebber bepaalde schenkingen doen. Een belangrijke voorwaarde is dat deze bevoegdheid uitdrukkelijk in uw zorgvolmacht wordt opgenomen. U bepaalt daarbij wat er kan en mag worden geschonken, aan wie, onder welke voorwaarden, … U kunt ook bepalen wanneer er een schenking kan of mag plaatsvinden. Zo kunt u regelen dat er vóór een bepaalde leeftijd geen schenkingen mogen plaatsvinden, of dat er pas schenkingen mogen gebeuren wanneer u zich in een terminale levensfase bevindt.
De zorgvolmacht is overigens een ideaal instrument om in extremis aan vermogensplanning te doen volgens uw richtlijnen en instructies. Wanneer het levenseinde nabij is, kan het nuttig zijn om nog bepaalde schenkingen te doen, zodat uw vermogen op een fiscaal voordelige manier kan overgaan naar uw langstlevende partner, uw kinderen, kleinkinderen, familieleden of andere naasten aan wie u iets wil nalaten. Schenkingen gebeuren immers tegen een gunstiger tarief (3% tussen echtgenoten, samenwonende partners en in rechte lijn en 7% tussen alle anderen). Als deze goederen daarentegen nog tot uw nalatenschap behoren, zullen uw erfgenamen daarop erfbelasting verschuldigd zijn. De tarieven kunnen hierbij oplopen tot 27%.
In normale familiale omstandigheden raden we aan de zorgvolmacht op patrimoniaal vlak onmiddellijk in werking te laten treden, zodat er in geval van ongelukken (dus in hoge nood) nog een schenking in extremis kan plaatsvinden. Opleggen dat er steeds doktersattesten nodig zijn om de zorgvolmacht te kunnen gebruiken, kan ertoe leiden dat het te laat is om nog te kunnen schenken.
Kan de lasthebber een wijziging aan mijn huwelijkscontract aanbrengen?
Als u in uw zorgvolmacht uitdrukkelijk hebt voorzien dat uw lasthebber wijzigingen kan aanbrengen aan uw huwelijksvoorwaarden, dan kan hij deze rechtshandeling uitvoeren. Is de lasthebber de andere echtgenoot, dan moet worden gewerkt met een bijzondere lasthebber of lasthebber ad hoc. Als u in uw huwelijkscontract een zogenaamd ‘keuzebeding’ opnam, kan het ook nuttig zijn dat u voorziet dat uw lasthebber deze keuze, op basis van het keuzebeding, kan uitoefenen als u de langstlevende echtgenoot zou zijn.
Kan de lasthebber mijn onroerend goed verkopen?
U kunt in uw zorgvolmacht een bijzondere volmacht tot verkoop van een onroerend goed opnemen. Net zoals bij de bijzondere volmacht tot schenken, kunt u hierbij allerhande richtlijnen en instructies opnemen. U kunt bijvoorbeeld bepalen vanaf welk ogenblik er mag worden overgegaan tot verkoop, wat een eventuele minimumprijs zal zijn, …
Kan de lasthebber voor mij een testament schrijven?
Het opmaken van een testament wordt naar Belgisch recht gezien als een strikt persoonlijke handeling. Dat betekent dat u geen volmacht kunt geven aan iemand om namens u een testament op te maken. U kunt bijvoorbeeld ook niet aan uw lasthebber opdragen dat hij namens u een testament neerschrijft. Een eigenhandig testament moet immers door uzelf worden geschreven.
Kan de lasthebber rechtshandelingen in zijn eigen voordeel stellen?
Bij iedere handeling die uw lasthebber op basis van uw zorgvolmacht stelt, zal men erover moeten waken dat er geen sprake is van een belangenconflict. Zo kan uw lasthebber bijvoorbeeld niet aan zichzelf schenken en geen (on)roerend goed aan zichzelf verkopen. Uw lasthebber kan immers geen contract met zichzelf sluiten. Indien uw echtgeno(o)t(e) uw lasthebber is, zal hij of zij ook geen wijziging aan het huwelijkscontract kunnen aanbrengen. Indien uw kinderen uw lasthebbers zijn, zullen zij ook niet aan zichzelf kunnen schenken. Uw echtgeno(o)t(e) of (samenwonende) partner kunnen daarentegen wel aan uw kinderen schenken.
Daarom is het aangewezen om in uw zorgvolmacht een specifieke persoon aan te duiden die wel kan instaan voor dergelijke handelingen (bijzondere lasthebber of lasthebber ad hoc).
De zorgvolmacht hoeft niet beperkt te zijn tot uw vermogensrechtelijke aangelegenheden
Kan de lasthebber beslissingen nemen over mijn persoonsgebonden aangelegenheden?
Naast het vermogensrechtelijke luik, kunt u in uw zorgvolmacht ook specifieke beginselen en richtlijnen opnemen omtrent uw persoonsgebonden aangelegenheden, in het bijzonder de uitoefening van uw patiëntenrechten. U kunt bepalen wie er recht heeft op inzage in uw medisch dossier, wie uw behandelende arts kan raadplegen, in welk ziekenhuis u wenst behandeld te worden, … Net zoals bij de vermogensrechtelijke aangelegenheden geldt het principe dat u er goed aan doet om duidelijke richtlijnen en instructies op te nemen in uw zorgvolmacht. Zo kan uw lasthebber een zo goed mogelijk beeld krijgen van uw wensen.
Kan de lasthebber beslissen dat ik naar een woonzorgcentrum moet?
U kunt in uw zorgvolmacht bepalen dat uw lasthebber de bevoegdheid heeft om te (be)oordelen wanneer een eventuele verhuis nodig is. U kunt uiteraard bepalen wat uw voorkeuren zijn voor wat de plaats en het tijdstip betreft. U kunt in uw zorgvolmacht duidelijk voorzien dat het uw uitdrukkelijke wens is om zo lang mogelijk in uw vertrouwde omgeving te blijven, met behoud van uw huidige levensstandaard. U kunt ook bepalen dat uw lasthebber pas mag beslissen tot een verhuis wanneer het medisch en/of financieel niet meer verantwoord is om in uw vertrouwde omgeving te blijven.
Kan de lasthebber beslissen of er al dan niet euthanasie mag plaatsvinden?
Uw lasthebber kan niet beslissen of er al dan niet euthanasie mag plaatsvinden. Ook een euthanasieverklaring is vooralsnog niet mogelijk in een zorgvolmacht. Wenst u in het kader van uw persoonlijke zorgplanning een euthanasieverklaring af te leggen, dan moet u deze afzonderlijk regelen.
Kan de lasthebber beslissingen nemen over zaken die na mijn overlijden moeten gebeuren?
Uw zorgvolmacht eindigt door uw overlijden. Op dat ogenblik houden alle bevoegdheden van uw lasthebber op te bestaan. Concreet betekent dat dat beslissingen omtrent uw uitvaart, eventuele orgaan- en weefseldonatie of de schenking van uw lichaam aan de wetenschap niet door uw lasthebber kunnen worden genomen. Dat zijn zaken die u, net zoals de euthanasieverklaring, niet met uw zorgvolmacht kunt regelen. Hiervoor is een bijkomende en op maat uitgewerkte zorgplanning vereist.
02
Zorgplanning
Kunt u nu reeds beslissingen nemen over bepaalde medische behandelingen voor wanneer u wilsonbekwaam bent?
Via een negatieve wilsverklaring kunt u nu al vastleggen welke medische tussenkomst u niet meer wenst wanneer u zelf niet meer in staat bent om uw wil daaromtrent kenbaar te maken. Het gaat om een negatieve wilsverklaring, omdat u bepaalde medische behandelingen afwijst. Zo kunt u bijvoorbeeld bepalen dat u niet meer gereanimeerd wilt worden als u onomkeerbaar buiten bewustzijn bent. Uw behandelende arts zal uw wilsverklaring moeten respecteren.
Een negatieve wilsverklaring moet u schriftelijk opstellen. Het is aangewezen om voldoende duidelijk en specifiek te zijn. Daarom is het raadzaam om deze in samenspraak met uw (huis)arts op te stellen en in uw medisch dossier te laten opnemen.
Kunt u nog om euthanasie verzoeken wanneer u wilsonbekwaam bent?
Een verzoek tot euthanasie veronderstelt in principe dat u wilsbekwaam en helder van geest bent. Wanneer u voldoet aan alle voorwaarden, kunt u een zogenaamd actueel verzoek doen en vragen om euthanasie toe te passen.
Wanneer u wilsonbekwaam bent, kunt u geen actueel verzoek tot euthanasie meer doen. U kunt wel een wilsverklaring opstellen om euthanasie te laten uitvoeren wanneer u niet meer in staat zou zijn om het zelf te vragen. Weet wel dat een dergelijke wilsverklaring enkel geldt in een beperkte situatie. Ze kan namelijk alleen worden ingeroepen als u lijdt aan een ernstige en ongeneeslijke, door ongeval of ziekte veroorzaakte aandoening, en u onomkeerbaar niet meer bij bewustzijn bent. Het gaat hier bijvoorbeeld om een onomkeerbare comateuze toestand, maar niet om een situatie van hersenbeschadiging of dementie.
De euthanasieverklaring moet worden opgesteld in het bijzijn van twee meerderjarige getuigen, die de verklaring mee ondertekenen. Minstens één van hen mag geen (materieel) belang hebben bij uw overlijden. Daarnaast kunt u er ook voor kiezen om de verklaring mee te laten ondertekenen door een vertrouwenspersoon. Wilsverklaringen opgesteld of bekrachtigd vanaf 2 april 2020 zijn onbeperkt geldig. Wilsverklaringen die voordien werden opgesteld, hebben een maximale geldigheidsduur van vijf jaar. Indien u deze verklaring vandaag bevestigt of bekrachtigt, zal deze ook onbeperkt geldig zijn. U kunt er ten slotte voor kiezen om uw euthanasieverklaring te laten registreren bij uw gemeente, maar dat is geen verplichting.
Wilsverklaringen
voor na het overlijden
Kunt u uw uitvaart zelf regelen?
Als u bepaalde wensen heeft in verband met uw uitvaart, dan kunt u deze vastleggen in een wilsverklaring. Hierin kunt u bepalen hoe uw afscheidsceremonie er moet uitzien en wat er met uw stoffelijk overschot zal gebeuren.
U kiest zelf hoe u deze wilsverklaring opmaakt. Het is minder raadzaam om uw wensen omtrent uw uitvaart op te nemen in uw testament, aangezien dat meestal pas wordt gevonden na uw uitvaart. U doet er dan ook goed aan om uw wilsverklaring in een apart document op te nemen, dat u eventueel kunt bespreken met uw naasten.
U kunt er ook voor kiezen om uw wilsverklaring in te dienen bij de burgerlijke stand van uw gemeente via een officieel formulier. De gemeente zal deze registreren, zodat uw wensen zeker gekend zijn wanneer u overlijdt en uw nabestaanden en de uitvaartondernemer verplicht zijn om deze wilsverklaring te respecteren.
Wat moet u doen als u (geen) orgaan- en weefseldonor wilt zijn na uw overlijden?
In België geldt het principe van de stilzwijgende toestemming: elke inwoner is een potentiële donor bij zijn overlijden, behalve als hij zich tijdens zijn leven daartegen heeft verzet. U doet er dus goed aan om uw voorkeur met uw nabestaanden te delen en op papier te zetten, zodat men na uw overlijden goed weet wat uw keuze is. U kunt eveneens een officiële verklaring van orgaandonatie laten registreren in de databank van de FOD Volksgezondheid. U kunt dat zelf online doen of een formulier ter registratie aanbieden bij uw gemeente of huisarts. U kunt hierin overigens ook aangeven waarvoor u donor wilt zijn, met name organen of menselijk lichaamsmateriaal voor transplantatie, vervaardiging van geneesmiddelen of wetenschappelijk onderzoek.
Wat moet u doen als u uw lichaam na uw overlijden aan de wetenschap wenst te schenken?
Er bestaan geen (officiële) verklaringen voor het geval u uw lichaam aan de wetenschap wenst te schenken. U moet tijdens uw leven zelf contact opnemen met de faculteit geneeskunde van een universiteit naar keuze, die u zal vertellen wat er praktisch moet gebeuren. Vaak zal men u vragen om een (handgeschreven) testament op te maken, waarin u verklaart dat u uw lichaam ter beschikking wilt stellen van de betrokken universiteit. Doorgaans ontvangt u dan een kaartje dat u goed moet bewaren, zodat uw nabestaanden na uw overlijden onmiddellijk weten dat u hiervoor heeft gekozen.